Hafta başında Bilim Şurası toplantısının akabinde açıklamalarda bulunan Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, yerli aşı çalışmaları ortasında en ileride olan ve TÜSEB takviyesiyle Kayseri Erciyes Üniversitesi’nde geliştirilen aşıda Faz-2 basamağının bittiğini duyurdu.
Faz-3 evresine ise 2-3 hafta içerisinde geçileceğini belirten Koca, Eylül ayında bu etabın tamamlanacağını ve başarılı olması durumunda seri üretime geçileceğini belirtti.
Koca, “Yakın vakitte yerli aşı üretimiyle toplum bağışıklığını gerçekleştireceğiz” dedi.
BBC Türkçe’ye konuşan Kayseri Erciyes Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa Çalışkan, Nisan sonu prestijiyle yerli aşının aktiflik sonuçlarına dair raporun Sıhhat Bakanlığı’na iletileceğini söylüyor.
Aşının güvenliğinin ölçüldüğü Faz-1 çalışmaları ve aktifliğinin ölçüldüğü Faz-2 çalışmalarının tamamlandığını belirten Prof. Dr. Çalışkan, şimdi erken olsa da birinci sonuçlar için “ümit verici” diyor:
“Aşılanan gönüllülerden birer hafta ortayla alınan kan testlerine bakarak, aşının virüse karşı antikor oluşumu ve başka parametrelerde ne kadar tesirli olduğuna bakılıyor. Araştırmacılarımız şu an, aşının aktifliğiyle ilgili kısmen fikir sahibi. Ve yalnızca şunu söyleyebilirim, birinci bilgiler çok âlâ ve ümitliyiz.”
İkinci doz aşılamadan sonra antikor ve öbür parametrelerdeki aktifliğin daha âlâ ortaya çıktığını tabir eden Prof. Dr. Çalışkan, 2-3 hafta sonra tüm kan örneklerinin değerlendirmesinin biteceğini ve kesin sonuçların da Nisan sonuna yanlışsız raporlanacağını söylüyor.
Pekala, yerli aşının aktifliği bilimsel bir biçimde ortaya konduktan sonra ne olacak?
Seri üretime geçmeye en yakın yerli aşı adayının bile önünde yaklaşık 4 ay sürmesi beklenen Faz-3 etabı yer alıyor.
Bu basamakta aşıların, Faz-1 ve Faz-2’ye nazaran çok daha fazla sayıda insan üzerinde denenmesi amaçlanıyor.
Aşılar Faz-1 evresinde genelde yaklaşık 40-50 kişi üzerinde denenirken, Faz-3 kademesine gelindiğinde binlerle tabir edilen sayılara ulaşılıyor.
Lakin Prof. Dr. Çalışkan’a nazaran, yerli aşı için Faz-3 etabının tamamlanası beklemeden de acil kullanım onayı alınması mümkün:
“Çin aşısına şimdi Faz-3 çalışmaları devam ederken acil kullanım onayı verilmişti. Ülkeler Çin aşısının güvenlik ve aktifliğini bir mühlet takip etti ve şimdi Faz-3 çalışmaları devam ederken acil kullanım onayı ile uygulamaya başladı. Türkiye de Çin aşısını birebir biçimde devreye soktu. Tıpkı şey yerli aşımızda da olabilir, neden olmasın? Lakin buna Sıhhat Bakanlığı karar verecek.”
Lakin Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca ve TÜSEB Lideri Prof. Dr. Erhan Akdoğan’ın yerli aşılarla ilgili şu ana dek yaptığı açıklamalar dikkate alındığında, her iki yetkilinin de yerli aşıda seri üretime geçilmesi için Faz-3 çalışmalarının tamamlanmasına işaret ettiği görülüyor.
Bakan Koca, yerli aşının en erken üretime geçebileceği tarihin Eylül ayı olacağını söz ediyor.
23 Mart’ta Anadolu Ajansı’na (AA) konuşan TÜSEB Lideri Prof. Dr. Erhan Akdoğan yerli aşılar için, “Faz-3 basamağı tamamlandıktan, Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu’ndan gerekli onaylar alındıktan sonra üretim gerçekleştirilecek ve yaygın aşılamaya geçilecek. Üretim de Türkiye’de gerçekleştirilecek” demişti.
Bu durumda yerli aşının bu ay sonu prestijiyle Faz-2 aktiflik sonuçlarının bekleneni karşılaması durumunda bile önünde en az 4 ay sürecek bir Faz-3 etabı bulunuyor.
Prof. Çalışkan, yerli aşının Faz-3 etabının hem TÜSEB hem de Sıhhat Bakanlığı uyumunda, Türkiye’nin farklı bölgelerindeki yaklaşık 30 farklı merkezde yürütülecek kapsamlı bir çalışma olacağını tabir ediyor.
‘Yaygın kullanıma geçmeden evvel Faz-3 kademesinin tamamlanması gerekir’
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Covid-19 İzleme Kümesi üyesi Prof. Dr. Kayıhan Pala’ya nazaran acil kullanım onayı verilebilmesi için Faz-3 çalışmalarının sonuçlanmış olması gerekiyor.
Prof. Pala, Türkiye’de CoronaVac aşısına acil kullanım onayı verildiğinde, aşının öteki ülkelerde yürütülen Faz-3 çalışmalarının sonuçlandığını hatırlatıyor:
“Ülkemizde kullanılan Sinovac aşısı için Faz 3 çalışmaları yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın öteki ülkelerinde de yapıldı. Türkiye, Sinovac aşısına acil kullanım onayı verdiğinde aşının Faz-3 çalışması Türkiye’de şimdi bitmemişti lakin öbür ülkelerde bitmişti.
“Dolayısıyla rastgele bir faz 3 çalışması sonuçlanmadan bir aşıya acil kullanım onayı verilmesi benimsenecek bir yaklaşım değil. Yerli aşıyla ilgili olarak, birinci evvel bilimsel raporların ortaya çıkması, daha sonra Faz-3 çalışmasının yapılması, Faz-3 çalışması sonunda da şayet yüz güldürücü sonuçlar bilimsel raporlarla ortaya çıkarsa o vakit acil kullanım onayı için başvurulması uygun olacaktır.”
Çin’den 30 Aralık 2020’de Türkiye’ye getirilen CoronaVac aşısına 13 Ocak 2021’de acil Kullanım onayı verildi.
Aşının 14 Ocak’ta ülke genelinde uygulanmasına sıhhat çalışanlarından başlandı.
Öteki yerli aşı çalışmaları da sürüyor
Türkiye’de TÜSEB takviyeli olarak Hacettepe Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve Akdeniz Üniversitesi’nde daha aşı projesi yürütülüyor.
Bu çalışmaların hangi basamakta olduğuyla ilgili bilgi almak üzere yazılı olarak başvurduğumuz TÜSEB Başkanlığı, yerli aşılarla ilgili açıklamaların “doğrudan Sıhhat Bakanlığı tarafından yapılmakta olduğunu” belirterek sorularımızı karşılıksız bıraktı.
TÜSEB Lideri Prof. Akdoğan AA röportajında, takviye verdikleri Covid-19 aşı projelerinin araştırma gruplarının birbirleriyle bilgi paylaşımı içerisinde olduğunu söyledi:
“Bu süreçte elde edilen kazanımların ve deneyimlerin paylaşılması, bilim insanlarının birbiriyle etkileşime girmesi, sorunların ele alınması, aygıt ve sarf materyallerinin paylaşılması üzere iş birlikleri olması emeliyle araştırmacılarımızı bir ortaya getirdik.
“Çalışmalar muhakkak evrelerle gidiyor ve bu etaplar da makul aralıklarda araştırmacılarımız tarafından raporlanıyor, akabinde da Aşı Bilim Konseyi tarafından kıymetlendirilerek yönlendirme ve destekleme sürecinin devam etmesi için çalışma yapılıyor.”
Yalnızca TÜSEB değil, TÜBİTAK da Türkiye’de geliştirilen aşı projelerine dayanak veriyor.
Bunlardan biri de Bilkent Üniversitesi’nde Prof. Mayda Gürsel ve Prof. İhsan Gürsel’in 20 kişilik bir takımla yürüttüğü aşı çalışması.
Gürsel çiftinin geliştirmekte olduğu yerli aşı adayı, şimdi Faz-1 kademesinde insan deneylerini sürdürüyor.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca Aralık ayında yaptığı bir açıklamada, yerli aşının Nisan ayında hazır olacağını ümit ettiklerini söylemişti.
Koca daha sonra yaptığı açıklamada ise yerli aşıyla ilgili olarak “Sonbaharda elimizde olmasını umuyoruz” demişti.
