Sıhhat ve Etraf Birliği HEAL (Health and Environment Alliance) tarafından yayınlanan ‘Türkiye’de Kronik Kömür Kirliliği: Kömürün Sıhhat Yükü ve Kömür Bağımlılığını Sonlandırmak’ raporu, termik santrallerden kaynaklı hava kirliliğinin yarattığı sıhhat problemlerine dikkat çekiyor. Rapora nazaran, hava kirliliğinden herkes etkileniyor, fakat birtakım kümeler başkalarından daha fazla risk altında. Bu kümeler, gebeler, çocuklar, yaşlılar ve astım, kalp üzere kronik hastalığı olanlar.
Elektrik, ısınma ve sanayi maksatlı kullanılan kömürün dünyadaki en büyük ikinci cıva emisyon kaynağı olduğuna dikkat çeken çalışmada, termik santrallerden kaynaklanan cıvanın basitçe buharlaşarak hava yoluyla yayıldığı belirtiliyor. Kirli hava, başta büyüme çağındaki çocuklarda telafi edilmesi mümkün olmayan bilişsel bozukluklara neden oluyor. Hava kirliliğine, bilhassa cıvaya maruz kalan çocukların daha sonraki yıllarda hastalık geliştirme riski artıyor.
HEAL Türkiye Sıhhat ve Güç Siyasetleri Kıdemli Danışmanı Funda Gacal, cıvanın nasıl dağıldığını ise şöyle anlatıyor: “Şimdiye dek daima cıvanın fabrika atıklarıyla suya karıştığını konuştuk. Halbuki termik santrallerin neden olduğu cıva basitçe havaya karışır. Havadaki cıva çökelme yahut yağış yoluyla suya geçer ve besin zincirindeki toksik seyahati başlar, böylelikle kömür yakılmayan bölgelerde dahi besin yoluyla insan vücuduna girer. Cıvalı deniz eserlerinin tüketimi, bilhassa gebeler ve küçük çocuklar için çok riskli. Gelişme çağında olmaları sebebiyle çocuklar hava kirliliğine karşı daha savunmasız.”
Gacal ayrıyeten, cıvanın yanı sıra hava kirliliği partiküllerinin annenin akciğerlerinden plasentaya geçerek çocuklara daha doğmadan ziyan verdiğine dair yeni bulgular yayınlandığının da altını çiziyor. 2019 yılında Türkiye’deki kömür yakıtlı termik santrallerden kaynaklı cıva emisyonunun çocuklarda toplam 8 bin 850 IQ puanı kaybına neden olduğunu vurgulayan rapora nazaran, çocukların ömür uzunluğu taşıyacakları bu riskin boyutlarını belirlemek de şimdi mümkün değil.
3 binden fazla erken doğum, 300’den fazla erken mevt
Nöroloji ve Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Semih Ayta ise cıvanın gelişmekte olan beyin için toksik bir husus olduğuna dikkat çekerek şunları söylüyor: “Anne karnındaki ve erken devirde bebekler özel bir risk taşırlar. Hamileler ve çocuklar cıvaya farklı yollarla maruz kalabilir. Cıva için ‘güvenli’ diyebileceğimiz rastgele bir düzey olmadığı üzere, düşük seviyede maruz kalma da akut yahut kronik zehirlenmeye yol açabilir. Çocukların hudut sistemi üzerinde tesir yaratabilir. Ana rahiminde yahut doğumdan sonraki birinci yıllarda hava kirliliğine maruz kalmak, ileriki yıllarda sıhhat meseleleri riskini artırır.”
Gerçekten HEAL’in raporunda da cıvanın yanı sıra hava kirliliğine bağlı olarak çocuklarda çok sayıda sıhhat sorunu, erken doğum, hatta erken vefatlar görüldüğü söz ediliyor. Buna nazaran 2019 yılında, 3 bin 70 erken doğum, 26 bin 500 bronşit hadisesi, 237 bin 37 astım ve bronşit semptomu gösterilen gün (astım hastası çocuklarda) ve 352 erken vefat olayı tespit edildi.
Filtreler cıva için tahlil değil
Çocukların IQ düzeyini, hasebiyle eğitim ve iş hayatlarındaki performanslarını düşüren cıva maruziyeti, kalıcı hasarlara yol açarak toplumu ve ekonomiyi de olumsuz etkiliyor. Sadece Avrupa’da cıva maruziyeti kaynaklı sıhhat maliyetinin yılda 9 milyar euronun üzerinde olduğu hesaplanıyor. HEAL’in raporunda, Birleşmiş Milletler Etraf Programı 2018 Global Cıva Kıymetlendirme Programı bilgilerine nazaran, Türkiye’de linyit ve taş kömürlü termik santrallerin her yıl 6 ton cıva kirliliğine neden olduğu vurgulanıyor.
Cıvanın termik santrallerdeki standart filtrelerle yüzde 100 tutulmadığına dikkat çeken Gacal, “Sorunun tahlili açık, kömürden elektrik üretimine son vermek” diyor.
‘Türkiye’de Kronik Kömür Kirliliği: Kömürün Sıhhat Yükü ve Kömür Bağımlılığını Sonlandırmak’ raporunda, siyaset yapıcılara yönelik tahlil teklifleri şöyle sıralanıyor:
Mevcut ve eskimiş kömürlü termik santrallerin en kısa müddette kapatılması ve yenilerinin inşa edilmemesi.
Sıhhat ve etraf tesir değerlendirmeleri ile şuurlu güç seçimleri yapılması.
Elektrik kesiminden kaynaklanan emisyonların şeffaf bir biçimde raporlanarak bilgi şeffaflığının artırılması ve bunların bilimsel olarak değerlendirmesine müsaade verilmesi.
Sıhhat istatistikleri ve ilçe seviyesinde de hastalık hadiselerine ait istatistiklerin kamuoyuyla paylaşılması.
İktisat, güç ve etraf mevzuatları ve stratejilerini birbirleriyle ilişkilendirilerek güç kesimi planlamasının geliştirilmesi, uzmanların ve halkın iştirakine müsaade verilerek şeffaflığın artırılması.
Sürdürülebilir yenilenebilir güç ve güç tasarrufu biçimlerinin tercih edilmesi.
Paris İklim Anlaşması’nın onaylanması ve tezli bir Ulusal Katkı Beyanı (NDC) ile yenilenebilir güç kaynaklarının hisselerinin artırılmasına dair gayelerin belirlenmesi.
Sayılarla hava kirliliğinin çocuk sıhhatine tesiri
3.070 erken doğum
26.500 bronşit vakası
237.037 astım ve bronşit semptomu gösterilen gün (astım hastası çocuklarda)
8.850 IQ puanı kaybı (cıva maruziyetine bağlı)
352 erken ölüm
Hibya Haber Ajansı