Orta son ve lise son sınıf öğrencileri için eğitimlerinin gidişatını etkileyecek imtihanlar yaklaşıyor. Bu sene pandemi ve imtihan tarihi belirsizlikleri, bunun yanında öğrenciler ve yakınları ortasında yaşanan koronavirus enfeksiyonları nedeniyle çocukların gerilimi daha da fazla. Fakat bunların önüne geçmenin yolları var. Aileler imtihan gerilimi yaşayan çocukları için neler yapabilir, imtihan gerilimi yaşayan çocuğa yardımcı olmanın yolları nelerdir, fark edilmeyen imtihan gerilimi nasıl anlaşılabilir, bilhassa hangi çocuklar imtihan gerilimini daha çok yaşar? Sorularınızın cevabını Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Yard. Doç. Dr. Mine Elagöz Yüksel veriyor.
İmtihan herkes için tasa uyandırıcıdır, her çocuk az ya da çok bu gerilimi yaşıyor. Hatta aşikâr bir derecede kaygılanmak imtihana daha düzgün hazırlanmayı sağlayabiliyor. Lakin kimileri için bu gerilim kaldırabileceğinden fazla oluyor. Bu çocuklar için imtihan gerilimi ya da imtihan derdi kavramından bahsediyoruz. Bu çocuklar imtihanda başarısız olacaklarına dair ağır tasa yaşıyorlar ve sonuç olarak performansları olumsuz etkileniyor. İmtihan yalnızca çocuğun değil tüm ailenin hayatını etkiliyor ve gerilime neden oluyor.
Kimi çocuklarda imtihan gerilimi fark edilemeyebiliyor
Çocuklarda imtihan gerilimi olduğunu anlamak bazen gözden kaçabilir. Kimi çocuk bunu açıkça lisana getirebilirken kimi hiç etkilenmediğini söyleyip yalnızca karın ağrıları yaşıyor olabilir. İmtihan telaşı yaşayan çocuklarda en sık görülen belirtiler kalp çarpıntısı, bayılacak üzere olma, nefes daralması, mide bulantısı, karın ağrısı, ellerde titreme, ağız kuruluğu ve terlemedir. Düşünsel seviyede ise, başarısız olacağı fikirleri, yetersizlik hisleri, bu nedenle ağır suçluluk duygusu ve dikkatini veremediğini düşünme göze çarpar. Uykuya dalamama ya da sık uyanma üzere uyku sıkıntıları, bedende gerginlik hissi, kas ağrıları görülebilecek başka belirtilerdendir. Çocuklar imtihanda başarılı olacağından korkarken, neden olarak başarısız olursa akılsız ve bedelsiz olarak görüleceğini tahminen yeteri kadar sevilmeyeceğini düşünür.
İmtihan gerilimi yaşayan çocuğa takviye aldırmak için geç kalınmamalı!
Kimi aileler çok daha evvelden takviye almaya başladılar. Kimi aile ne yapacağını ve nereden başlayacağını bilemiyor. Kimi aile ise imtihan gerilimi için dayanak alınabileceğini bilmiyor ve yalnızca çocuğuna “önemli değil, istediğin yer olmasa da olur” diyerek rahatlattığını düşünüyor. Meğer ki ebeveynler bu üzere telaffuzlarla çocuğun kendi üstünde beklenti hissetmeyeceğini düşünerek onu rahatlatabileceğine inanmaktadır fakat aslında çocuk kendi beklentileri nedeniyle bu gerilimi yaşadığı için pek bir tahlil olmamaktadır. İmtihan gerilimi yaşayan bir çocuk kesinlikle bir çocuk-ergen psikiyatristinden takviye almalıdır. “Tedaviye gerek yok, her şey imtihan değil, eninde sonunda bir yere girecek” kanısı her vakit yanlışsız bir yaklaşım değildir. İmtihan gerilimi çocuğun gerçek potansiyelini yansıtmasını maniler. Tedavi edilmeyen gerilim ve anlaşılmamış altta yatan nedenler ileride öteki formlarda karşısına çıkabilir. Genelde performans gösterilmesi gereken bu yerler öbür imtihanlar, sunum yapma üzere her vakit karşılaşacağı ve eninde sonunda bir deva bulunması gereken aksi takdirde kişinin kendini soyutlayarak ömrünü kısıtlamasına neden olabilecek durumlar olarak karşısına çıkabilir. Meğer ki imtihan gerilimi takviye alındığı takdirde tedavisi mümkün olan bir durumdur. Tedavisi mümkün bir durum için takviye almak yerine çocuğun imtihanda kendi performansını daha az göstermesini kabul etmek bir kaçınma davranışıdır. Bu davranışın çocukta ileri devirlerde de yaşanması imtihan sonrası okul ve iş hayatında emsal korkuların ve amaca ulaşamamanın karşısına tekrar çıkabilmesine neden olabilir.
Hangi çocuklar daha çok imtihan gerilimi yaşıyor?
İmtihan gerilimi daha çok korkulu çocuklarda görülür. Bu çocuklar başarısız olmaktan kaygılanırlar ve imtihanla ilgili olumsuz senaryoların gerçekleşeceğine inanırlar. Çocuğun imtihan için çalışmış ve hazırlanmış olması korkuyu azaltmayabilir. Lakin yeteri kadar çalışmamış olmak, dikkat dağınıklığı, yeteri kadar organize olamama tasaları arttırabilir. Bu dertler imtihan yaklaştıkça çığ üzere büyür. Bu çocukların bir kısmında mükemmelliyetçi bir kişilik yapısı olabilir. Yeniliğe ve değişikliğe kolay alışamayan çocuklar olabilir. Kusur yapmaktan korkma, yanılgı yapmamak için daha fazla gayret sarf etme, kendilerini ve başkalarını kolaylıkla eleştirme öbür özellikleri olabilir. Kendini diğerleri ile kıyaslayanlar, diğerlerinin muvaffakiyetini takip edenler daha kolay kaygılanabilir. İmtihanda başarısız olursa sevilmeyeceğini, alay konusu olacağını düşünüyor olabilir. Ebeveynleri için muvaffakiyetin kıymetli olduğu çocuklarda daha fazla imtihan korkusu yaşanmaktadır. Ebeveynlerin de bu gerilimli durumla kolay baş edememesi halinde telaşları bulaşabileceği için çocuğun da korkusu daha fazla olacaktır. Yetersiz uyku da imtihan tasasını arttıran etkenlerden biridir.
Tedavi için vakit gereklidir
Çocuk güzelce değerlendirildikten sonra tedavi için ilaçlı ya da ilaçsız seçenekler mevcuttur. Lakin bu tedavilerin uygulanabilmesi için muhakkak bir vakte muhtaçlık olması nedeniyle ebeveynlerin müracaat için geç kalmaması kıymetlidir. Tedavide çocuğun olumsuz niyetlerinin kaynaklandığı yanlış inanışlar düzeltilir. Bilhassa imtihan esnasında dert belirtilerini nasıl yorumladığı ve bu belirtilerle nasıl başa çıkacağı, nasıl daha sakin kalabileceği öğretilir. Ruhsal takviye yanında çocuğun okuldan dayanak alması, daha planlı çalışması, çalışmayı alışkanlık haline getirmiş olması, gayelerinin gerçekçi olması korkuyu azaltacaktır. Tıpkı biçimde ebeveynlerinden takviye alması, her şartta yanında olunacağını hissetmesi rahatlatıcı olur.